‘Wat is het effect van mijn handelen?’ de leergang Digitale Ethiek volgens Anne van der Voort
In samenwerking met de Unie van Waterschappen en gefaciliteerd door the Green Land heeft het Waterschapshuis in mei een tweedaagse Masterclass georganiseerd die in het teken stond van Digitale Ethiek. Techniek bepaalt wat kan, wet en regels wat mag. Als mens kunnen we bepalen wat we willen en kunnen. Hoe zet je ethiek binnen jouw waterschap op de agenda en breng je het gesprek over ethiek een stap verder? Anne van der Voort, Adviseur Informatievoorziening bij Hoogheemraadschap van Rijnland vertelt waarom ethiek binnen de waterschappen belangrijk is, hoe zij de tweedaagse heeft ervaren en wat zij eruit meeneemt.
Waar draait ethiek om voor jou?
Tijdens de tweedaagse ga je nadenken over ‘Wat is ethiek eigenlijk voor mij?’. Dan kom je al snel op normen en waarden, maar mijn normen en waarden zijn misschien wel heel anders dan die van jou. En in andere culturen heb je ook andere normen en waarden. Je moet wel een gemeenschappelijke deler zien te vinden. Ook ga je veel meer nadenken en in gesprek met de ander over wat het effect van je handelen of beslissing. Bij een voorbeeldcasus werden optie A en B genoemd. Vooraf dacht ik dat A de beste optie was. Dan doorloop je zo’n methodiek om ethische aspecten in kaart te brengen en toen zei ik met volle overtuiging dat het antwoord B de beste keuze is. Omdat je die afweging zo goed maakt, sta je er ook achter. Wat ik heel belangrijk vind is dat je zo'n proces wel heel goed moet vastleggen. Als je de hele context weet, dan ligt het vaak veel genuanceerder en het gaat om die nuance. Als je dan een besluit neemt, is het ook belangrijk om die onderbouwing van de besluitvorming goed te hebben en goed te documenteren.
En dan?
Nadat je alle partijen en hun belangen in kaart hebt gebracht, kies je voor de beste oplossing. Vaak is het wel dat je een keuze moet maken tussen twee kwaden. Je moet een soort keuze maken die je alle twee niet wil, dus dan ga je kijken of je aanvullende maatregelen kunt treffen om de negatieve gevolgen te minimaliseren. En dan zeg je uiteindelijk, met deze maatregelen is de keuze acceptabel.
Waarom heb je meegedaan aan de tweedaagse Digitale Ethiek?
Ik ben bezig met beleid waarbij we wat meer vooruitkijken en waarvan ook Artificiële Intelligentie (AI) een belangrijk onderdeel is. Dit vond ik een kans om je onder te dompelen in het onderwerp om daardoor ook beter beleid te kunnen schrijven. Ik hoop dat het beleid een start is van de governance om dit in goede banen te leiden, zodat de lijn zijn verantwoordelijkheid kan pakken. Er moet altijd een menselijk eindverantwoordelijke zijn. Hoe groter de impact op de mens is, hoe kritischer je moet kijken naar beslissingen die genomen worden.
Wat betekent ethiek voor de waterschappen?
In de afgelopen jaren hebben we geleerd dat ethiek steeds belangrijker is geworden met alle veranderende technologieën, maar ook met de groter wordende uitdagingen, zoals bijvoorbeeld bodemdaling. Er moeten besluiten genomen worden die niet leuk zijn. Veel uitdagingen die we hebben als waterschap zijn heel erg geschikt om met een ethisch model te doorgronden. Als je de besluiten goed en weloverwogen neemt en ze daarnaast goed documenteert, denk ik dat dat het best haalbare is. Je kan nooit iedereen blij maken, maar je moet een keuze maken.
Aan de andere kant heb je ook de systemen en data van deze tijd die die de hele dag door beslissingen nemen, met het oog op de vergrijzing gaat AI ons heel erg helpen, maar ook daar luistert de nuance van de beslissing uiterst nauw.
In het maatschappelijk debat ga je veel meer nadenken over wat de gevolgen zijn van de dingen die je doet. En zolang je het zelf in de handen hebt, is het te overzien. Zodra je iets wil doen binnen een organisatie wordt het lastig. Als een systeem besluiten voor jou gaat nemen, wordt nog lastiger. Je staat als organisatie wel ergens voor. Dat is wel wat je uit wil dragen en als een ander systeem besluiten voor jou gaat nemen, past dat dan nog bij hetgeen wat jij belangrijk vindt? Wie wordt er geraakt en wie zien we over het hoofd? Dat kan je goed in kaart brengen met de modellen van ethiek. De vraag: ‘Wat is het effect van mijn handelen?’ staat centraal.
Hoe heb je de tweedaagse ervaren?
Ik vond het heel leuk. Buiten digitale ethiek was het ook heel leuk om collega waterschappers te ontmoeten. Het is ook een stukje netwerken. Allemaal mensen die in dezelfde hoek zitten, dat versterkt de kwaliteit van het gesprek ook. Het is ook die samenwerking die heel waardevol is. Iets wat we te weinig met waterschappers doen. Ik kijk dus positief terug op de tweedaagse. Ik ben geënthousiasmeerd over het onderwerp en heb er ook heel veel van geleerd.
Wat heb je opgehaald uit de leergang?
Vooral de bewustwording van ethiek. Wat is het en hoe pas je het toe. Daarbij had ik gelijk ook wel de behoefte om het in het proces te integreren en om het gelijk concreet te maken. Je begint betrekkelijk klein met een objectgerichte risicoanalyse waarin je beschikbaarheid, integriteit, vertrouwelijkheid en privacy aantikt. Daar komt een cijfer uit en dan zeggen we dit systeem moeten we zo beveiligen. Maar er kan ook uitkomen dat er extra aandacht moet naar bijvoorbeeld privacy. Als je een vraag zou toevoegen voor ethiek, kan daar ook uitkomen dat er extra aandacht moet naar ethiek en dan ga je automatisch door naar een soort volgend loketje waarin je daar met zijn allen over gaat praten. En dus dat is het idee dat we nu hebben om het heel praktisch te maken en het in een proces op te nemen waarbij ethiek standaard een rol krijgt.
De methodes die tijdens de tweedaagse de revue passeerden waren ook inspirerend. Het Moreel beraad, een methode om ethische aspecten in kaart te brengen, was nieuw voor me en is echt nog iets wat ik zou kunnen toepassen. De DEDA ofwel ‘De Ethische Data Assistent’, is een instrument dat helpt ethische knelpunten op te sporen en om het ethische besluitvormingsproces te documenteren. Deze methode kende ik al wel. ‘Moreel beraad’ gebruik je vooral op bestuurlijk niveau, vooral in de initiatiefase. De DEDA is heel concreet en daar krijg je dan ook concrete acties uit voort. Met deze twee methodes heb een heel groot deel van je werkveld te pakken.
Wat heb je uit de tweedaagse meegenomen wat je nu toepast binnen je werk?
Je ziet dat er verschillen zijn binnen de waterschappen. Onze klankbordgroep ‘ethiek’ bestaat al wat langer maar er zijn ook waterschappen die nog helemaal niets hebben. We gaan wel werken aan groei van volwassenheid voor ethiek binnen ons waterschap. Daar ligt ook al een plan voor. Ik ben nu betrokken bij de planvorming en hoe we dat neer gaan zetten en concreet binnen het proces laten landen. Dat zijn eigenlijk de belangrijkste dingen. De leergang gaf mij ook de drive het te doen.
Wat had jouw prioriteit?
Ik ben met heel veel dingen bezig, want ik heb meerdere rollen; ik ben accountmanager. Daarnaast ben ik domeinarchitect informatiebeveiliging en ik schrijf beleid. Dus ik heb best wel veel petten op, maar ethiek is wel iets waar ik actief mee bezig ben. Daarnaast zit het ook nog niet zo in de genen van de mensen, dus het is ook wel wat zendingswerk. Informatiebeveiliging is niet anders. Dat is ook een beetje de conclusie geweest; informatiebeveiliging en privacy zitten zo dicht tegen ethiek aan, dat we de blauwdruk van informatiebeveiliging en privacy kunnen gebruiken voor het uitrollen van ethiek. Een aantal jaar geleden was niemand bezig met de informatiebeveiliging. Dat is ook een proces geweest waar mensen zelf over na zijn gaan denken. En ik denk dat dat voor ethiek hetzelfde is. De maatschappelijke discussie wordt ook steeds belangrijker.